23 Ekim’de Van’da yaşanan depremin üzerinden günler geçti. Enkazın altında günlerce sağ kalabilmeyi başaran; ancak enkazdan çıkarıldıktan sonraki süreçte ne yazık ki hayata tutunmayı başaramayan insanlarımızla sevincimiz bir anda hüzne dönüştü. Çoğumuz saatlerce enkazın altında sağ kalmayı başardıktan sonra enkazın altından çıkarılır çıkarılmaz aynı gün içerisinde insanlarımızın neden vefat ettiğini anlayamadı bile…
Enkaz altında uzun süre kalan ve çıkarılan kişilerde en önemli can kaybı nedeni olan Ezilme (Crush) Sendromu’nu Prof. Dr. Mehmet Soy’a sorduk.

Ezilme (Crush) Sendromu Nedir?
Ezilme sendromu, çeşitli nedenlerle kas ve yumuşak dokuların üzerlerine düşen ağırlıkların etkisi ile ezilmesiyle ortaya çıkan bir dizi olayın sonucunda kişinin ciddi organ yetersizliğine girmesidir. Kasların doğrudan travma ile ya da gelişen doku ödemi sonucu (kompartman sendromu) ezilmesi ve ardından gelişen böbrek yetersizliği ve sıvı-elektrolit bozuklukları bu tabloda görülen en önemli olaylardır.

Crush Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Ezilme sendromunda travmaya maruz kalan kaslarda saptanacak lokal ve tüm vücudu etkileyen sistemik belirtiler ortaya çıkar. Lokal olarak saptanacak ana bulgu, travmanın etkisi ile kaslarda ezilme ve ödem sonucu gelişen kompartman sendromu olarak adlandırılan tablodur. Bu durumda kaslarda ağrı, kuvvetsizlik ve sertlik ana bulgudur. Burada sıklıkla kasın üzerindeki deri derialtı dokular normal olarak saptanır. Yani dışarıdan derinin normal görünmesi crush sendromunu olmadığı anlamına gelmez. Bu olay örneğin kol kaslarında olmuşsa o kolu besleyen damarlarda da nabız hissedilir. Ancak sinirlerde fonksiyon bozukluğu ve hissizlik olabilir. Ayrıca etkilenen bölgede kırıklar, kanama gibi belirtiler de saptanabilir.

Sistemik olarak saptanan ana bulgular ise kasların aşırı derecede yıkılması (rabdomyoliz) neticesinde kan dolaşımına myoglobin, potasyum gibi maddelerin yoğun olarak verilmesi sonucunda yaşanır. Myoglobin kanda artmaya başlarsa böbreklerde yetersizlikle sonuçlanan süreci başlatır. Böbrek yetersizliği klasik rabdomyoliz olgularının %4 ila 50 kadarında gelişebilirken; deprem gibi felaketlerde bu oran çok daha yüksek olmaktadır. Ölüm oranını belirleyen çok önemli bir durumdur. Felaket anında sağlık şartlarının yetersiz olması hızlıca sıvı elektrolit dengesinin düzeltilmesi, gerekirse hemodiyalize alınması bazen olanaklı olmayabilir. Bu da can kaybını artıran bir faktördür. Böbrek yetersizliği sadece ağır travmalı olgularda gelişmez. Bazen ilk anda hafif travmalı gibi görünen olgularda da daha sonraki günlerde crush sendromu ve ardından böbrek yetersizliği gelişebilir. Ayrıca yıkıma uğrayan kaslardan kan dolaşımına verilen aşırı potasyum, kalbin çalışmasını etkileyerek ritm bozukluklarına, hatta durmasına ve ani ölüme yol açabilir.

Enfeksiyon da diğer önemli bir bulgu ve ölüm nedeni olarak karşımıza çıkar.  En sık travma nedeni ile oluşan açık yaralardan ya da kompartman sendromunun tedavisi için yapılan cerrahi işlem (fasyotomi) alanlarından kaynaklanırlar.

Crush (Ezilme) Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?
Crush Sendromu’nun genel ve böbrekler üzerine olumsuz etkilerini önlemek için çok erken ve hızlı davranmak gerekir. Böyle bir durumdaki hastaya sadece sağlık ekipleri müdahale edebilir. Yıkıntı altında kalmış bir insanın serbest bir uzvu gördüğünde saatte 1-1,5 litre gidecek hızda izotonik NaCl şeklinde serum takılmalıdır. Elektrolit düzeylerine bakma imkanı yoksa asla potasyum içeren sıvılar verilmemelidir. Depremzedenin enkazdan tamamen çıkarılması uzarsa, kazazedenin durumuna göre sıvı vermeye devam edilmelidir. Depremzedeyi yıkıntıdan çıkarınca öncelikle idrar çıkarıp çıkarmadığı sorulmalıdır. Şuuru kapalı hastaya idrar sondası takarak ya da en azından iç çamaşırı kontrol edilerek idrar çıkarıp çıkarmadığı kontrol edilmelidir. En kısa sürede hastaneye ulaştırılarak yeterli sıvı elektrolit, antibiyotik tedavisi, tetanos aşısı, fasyotomi denilen kasların baskıdan kurtarılması işlemi uygulanmalıdır.

Deprem Sırasında Ezilme Sendromundan Nasıl Korunurum?
Deprem sırasında bina içerisinde iseniz travmaya maruz kalma ve ardından crush sendromu gelişmesi riski taşırsınız. Bu risk daha az olmakla beraber bina dışında da vardır. Korunmak için genel önlemleri Türkiye Deprem Vakfı web sitesinden bulabilirsiniz (turkiyedepremvakfi.org.tr). Ancak genel olarak yaşanan depremlerden elde edilen veriler, mutfak ve banyoların en uygun yerler olduğunu göstermektedir. Çünkü enkaz altında kalındığı takdirde, bu bölümlerde hem yaşam üçgeni yaratabileceğiniz unsurlar vardır, hem de patlayan borulardan sızan suyu içerek vücudunuzu crash sendromundan koruyabilme olanağı bulabilirsiniz.

Ezilme Sendromu Sadece Depremde mi Olur?
Özellikle kaslarda doğrudan ya da dolaylı travmaya neden olan hemen her durumda ezilme sendromu gelişebilir. Depremlerin yanı sıra maden göçükleri, trafik kazaları, savaşlar, işkence, dövülme… gibi travmatik nedenler de ezilme sendromuna yol açabilir. Ayrıca travma dışında enfeksiyonlar, bazı ilaçlar,  sıcak çarpması, donma gibi çeşitli problemlerde kaslarda aşırı yıkıma yol açarak crush sendromuna yol açabilir.